DOBRUCA TATARLARIN’DA QIDIRLEZ ADETI

Güner Akmolla

      Aqiqaten, adetlerımız bek zengın ve dayanıqlı, binlerce senenı atlatıp, bızmen barabar kunu kunumızge  keldıler.Boların en quvvetlılerı bellı: Aşure, Naurez, Qıdırlez. Islamiyetten evvel cerleşken milli adetler, sonmez tarihımıznı tanıtalar, barlığımıznı anlatalar!

      Caşlarğa tanıtmaq bızım borcımız...ve bolay kelgen atalardan selam. OĞUZ KAĞAN destanı, “İliyada ve Odiseya” ’dan evvel,vatan ve milli süygısıne altın oturğıştan heykel yarata, çünki Çin padışası cenkte cene ve sonra bızım Hanımızdan ilkınde atın ıstiy, alıp. Nevaqıt hanımını ıstyi, onıda qabul ete. Uşıncı ıstegı topraq bola.O yerde bızım Hanımız bo cevapnı bere: “At  ve qadın menımkı edı, berdım.Topraq, ulke, menımkı tuvıl, milletımınkı! Beralmayman!” Geşken senelerde, Qırım da oqıdım merhum Riza Fazıl ağamızın şkola kitaplarına yazğanların ve anladım ki dedelerımız tam ketırıp yaşatqanlar mında adetlerımıznı.O zamandan qalğan “qalaqay tığırtması”temızlık uşın ot atlaması,talaqalar, Şiyıldamay, Şual, Sarı Eşkı v.b.”Sozım soz” degen atasozımızde bugun bıle bıznı şereflendıre.

Marebe sonındaqı pıqarelık bıle qaldırtmadı Aşure’nı: Aqbaş koyımın pıqare apaqayları bır bırınden toplar edıler quru cemış ve Nuh Babamıznı anır edıler pışırıp em dağıtıp Aşure şorbasın!

      Bolay cendık tabiyatın ve tarihın caunların, tufanların...

      Suruv, suruv ullar üy üyden aytıp keler edıler Naurez canı kunnın bayramını, bır ekı şeure  ya bır ekı cevez qabul etıp koy cemaatınden:”Naurez keldı, korınız, / Korımlıgın berınız /... dep.

      6 Mayıs ta Qıdırlez’nı qutlaymız  ve “Qıdırlez Bayramını”Balabanlarımızğa qayırlaymız! Son senelerde olılerımıznın anıma kunın oğa baylap keldık.Balalığımda, o menım bırtane Aqbaş koyımde,  Qıdırlez’ nı koyın ocası ve Ak Saqal aqaylar azırler edıler, bız sade bır qaşıq salıp peştımalımızın cebıne camı azbarında toplaşar edık, etlerın qaurma em botqaların sararma rengıne, qoqısına,anca aşap toyğaşıq zor dayanıp!Atalar cılnı ekıge bolgenler: caz kunlerın başlaması Hızır Peyğamberınkı (186 kun), tabiyat yeşıllene, caşara ve qalğan 179/ 180 kun Qasım Peyğamberınkı, kuz ve qış aylarına ait.

DÜNYAQIRIMTATARLARI 18 MAYIS 1944 - NI ANIYLAR

                       

75 SENE GEŞTI O VAHŞİ SURGUNDEN

Güner Akmolla 

     

      Er sene anıma torenlerımıznı yaşatamız, bo cıl  75–cı anıma kunı. eğer bıznı dünya milletlerın arasından sılmege ıstegenlernı aytsaq.Tarihte, er zaptetılgen zamanlarda, fatihlermen emektaşlıq yasağanlar tabılğan; Nisan 1783 te Potemkin’ın ordıları II Ekaterina’nın emırımen ulkemıznı zapt eteler. Bızım statistiklarımız 5 milyon tatar nufusunu kostere o zamanlarda, olar ataların vatanını mecbur bolalar terketmege 2000 cıl bo yerde yaşayış surgen sonra, çünki olar kıpçakların,( kuman, peçenek, bo yerlerge slavlarnı ketırgen avarların evlatlarılar).Milletımın nemselermen bitaraf bırleşmemelerıne dair (yanı kop olaraq) bır qaş kanıt ketırecekmen, çünkü men, 1990 dan sonra 10 kere Qırım’ nı coqladım ve onın tarihını  aqtardım. Aqmesçit / Simferopol şeerınde uzun bır soqaq bar” ARMYA 51”. Adı tarih. O bellı Vatan Qoruma Harbten kele. Bo Armya 51 de asker ve subay sade qırımtatarlarından  bolğan ve bu ordı Berlin’nı faşistlerden qurtarğan. Qonuşqanlarımdan bırısı ayttı:”neğadar oğraştıq bız bu adı salmağa soqağımızğa”.  Ekıncı qanıt aşadaqı resım, qırımtatar partizanların resımı, “Nenkecan” jurnalında, 1917 sayı 18 sayfa 6-13lerde salınğan. Qırım’ın dağlarında uruşqanlar 1941- 1944 cıllarında faşistlerge qarşı. Uşıncı qanıtım bellı, surgunden avdet etıp Vatanda yaşağanların epısı “deportasya” pensyasını ala.Surgunın edebiyatı bar, qalay avdetınde bar: Idris Asanin, Bağçasaray şaiirı 3 balaban tom da, kitapta, faşistlerge qarşı uruşqanların listesını bere 2000 senelerınde; zamanımızın yazarı, Ablyaziz Veli “Cenk Ofitserlerı” kitabında, 2007 de ekıncı listenı yaza: 130 -I-cı kaptan (erkek ve qadın), 31 -II- kaptan, 33 polkovnik, 55 tegmen, 2 general, Bulatov Ismail  ve Gafarov Ablyakim, 3-cı general üçak pilotı Ahmethan Sultan 2 kere geroy,qabıl bolmadan 3-cı defa qala.O 3 kitapta saydım232 qırımtatar subaylarını, 1-cı bol. de 74, 2-cı de, 87, 3-cı de, 71, omırlerı  qısqadan  yazılıp. 

      2015 senesınde tanıttım dünyamızğa surgunnı “Caş nesillerın hatırasında sılınmegen surgun 71-cı senesınde” ve müellifler sekız menmen: M. Ülküsal, Sabri Arıkan, Necip Ablamitoğlu, Al. Mihalça, M. Moise, Anastasia Dumitru, M. Kelaru, men; epımız uşın bır sorğı saldım: I-cı dünya cenk sonında Avusturya ve Macaristan lagerlerı tolı edıler bo kışılermen, Abdullayev, Asanov, Kutabayev, Asanbayev, Tansaqbayev; bolar tatar azer, qazahistanlı, başqır, uygur, çeçen, çerkez, miser, noğay ,qazan edıler ve cephenın bırıncı sırasında... geştı II-cı dünya cenkıve kene olar yetıştıler Berlin’ge ve sonra surgunge, 5 uniyon respublikalarnın uzaqlarına... çünkü bırşey denışmedı, yaqın bırşey denışmedı... (uyğun  Haşek “Şeig cesur askernın hadiselerı”; uyğun Zsuzsa Kakuk “Qırımtatarlarnın turkulerı”; uyğun dr. Amet Ozenbaşlı “Qırım’ın façiası”; uyğun C. Aitmatov “Kun bolır asırğa bedel “; uyğun Victor Frunză „ Istoria Stalinismului în România”.