623 cılında, İslam dinımızın ondortıncı senesınde ve Hicret’nın ekıncısınde, Ramazan yani oraza ayı şart etıldı. İslam’da iman balalıqtan, evelkısındiy, bılınmesı kerek: şaadet etmek Alla’ğa ve onın Peyğamberıne, namaz qılmaq, zekât bermek, oraza tutmaq, acılıkke ketmek. Zamanman, çeşıt yerlerde yaşağan milletımıznın arasında, belkıde en kop bızlerde, bır qaş atasözlerıde cer alğandır:
“Namaz, namaz degenın ışı yoqtır,
Oraza, oraza degenın, aşı yoqtır”.
* Bolsın ecdatlarımız beyaz ya qara qıpçaq ya mongol, türk ya da yanlışıp ayırılğan ıruv, dinımızde ve ce maati hayatımızda bırıncı kerek temızlık, ruh ve vücut temızlıgı, menlık, bar lıqta oş yaşau, iman. Musulmanlar uşın Ramazan ayı qutsal aydır, çünkü bo aynın ışınde Peyğamberımız Muhammed (sav) Quran’nı tanığan ve tanıtqandır. Söznın manası “oqı” demek, onıda bılemız.
Musulmanların ibadetınde bılıngen aqiqat der ki Kur’annı bılgen kışılerge dünya qaranlığı dağıldı. Dinıne temel bergen insan 30 kun orazanın şartlarını denıştırmeden saqlaycaq: tan aşılğanından kuneş batmasına qadar aşamaycaq su da ışmiycek, cigara ışmiycek, er bır kereknı sayacaq.Ruh temızlıgı uşın hazırlenecek, mal uşın bırde qutsal affunı qazanmaq uşın. Ramazan ayında dualarman qarşılana Qadır Gecesı. Cemaatımız bıle ki bo keşede Peyğam ber Efdendımız Quran’nı qabul ete. Bonday mubareklı saatlernın namazının em duasının qabulını mutlaqqa esaplağan tatarlar, Qadır Gecesını sabırman ve imanman geşırerler. Anau bızım terbiyelı ve temız, guzel, serbest koylerımızde er gun balaların seslerı canlandıra edı koynın hayatını. Camının aldında oynap turğan balalar üylerıne qabernı şalıp, sekırıp, quvanıp, aketer edıler Ramazaniye kunlerın qutsal avasında:
“Baqırdı, şaqırdı,
Aqşam ezan oqıdı
Qıyğaşalar qoqıdı
Şiybörekler qızardı,
Qızardı...qızardı...”
Ali Osman Bekmambet merhum ağamız, 100 sene evelkı Ramazaniye adetlerımıznı anca Şeremazın’man yazdırıp tanıta qıymetlı “Keşken kunler”kitabında, sayfa 32:
Ali Osman Bekmambet (1912 -2013; 20 sene politik mahpus cezası )
„Şeramazan ayları tuvdı ferman
El koterıp dua qılmaq canğa derman
Ol Muhammed Mustafa’ğa bızden selam
Keldı mubarek şeramazan salli ala Muhammed.
..........................................
Koktekı aq kogerşınler gor, gor eter,
Cerde şiybörek qoqısı canğa ceter;
Oruç tutqan, namaz qılğan, cennetke keter,
Keldı mubarek Şeramazan, salli ala Muhammed.”
Kundızın sabırıman, keşenın barlığıman, koylerımızde yaşağan tatarlar tuymazdan Bayram’ğa qavuşar edıler. Bayram sözının ekı anlayışı bar: diniy qutlamaq ve layq zevuqlanmaq. Şair ve istidatlı milletımız, atasözlerınde de anlata tura adetlernı, umitlernı: „qocam toydaqısınday, sıpram bayramdaqısınday bolsa!”degenler o bızım çalışmalı em namuslı abaylarımız... „Balalar dünyası” degen lafta carğan asırlarnı...Bayram cemışlerı bır afta, ekı afta tatlılıq ve zengınlıq torbalarıman tartmaların ustıne, cağında sarılıp qalıp quvnaqman üylernı sarğanlar.
